BİREYSEL FARKLILIKLARI FARK EDEN EBEVEYN
Aynı ailede doğmuş, büyümüş, aynı okula gitmiş iki kardeş bile birbirinden ne kadar farklı özelliklere sahip, değil mi? Biri temizliğe ve düzene oldukça önem veriyorken, diğeri dağınıklığın içinde kendi düzenini kuruyor. Biri yaşadığı olaylara oldukça mantıklı bir pencereden bakarken, diğeri daha duygusal yaklaşıyor. Bu durumun temelinde “bireysel farklılıklar” dediğimiz, her bireyi diğerinden ayıran ve biricik yapan farklı istek, ihtiyaç, beklenti ve motivasyonlar yatıyor. Bu noktada; her çocuğun biricikliğini tanıyarak ve kabul ederek yaklaşım sergilemek, çocuklarımızla sağlıklı ve güçlü bir ilişki kurma, onların olumlu potansiyellerini açığa çıkarma ve olumsuzluğa açık potansiyellerini dengeleme yönünde bizlere yardımcı olacaktır. “Bu nasıl mümkün olacak?” sorusunun cevabını ise Dokuz Tip Mizaç Modeli bakış açısıyla aşağıda bulabilirsiniz…
Kusursuzluk Arayan Mizaç Tipi’ne (DTM1) sahip bir çocuğun ebeveyni iseniz; çocuğunuzun beklentisi bilgili, mantıklı, adaletli ve tutarlı bir ebeveyne sahip olmaktır. Çocuğunuzun sorumluluk sahibi, sistemli ve programlı olma eğilimini açığa çıkartmak için kendisine bir çalışma veya etkinlik programı hazırlamasını önerebilir ve evin içinde yapabileceği sorumluluklar verebilirsiniz. Mükemmeliyetçi yapısındanhata, eksik ve düzensizlikler karşısında kolayca gerilmeye eğilimli çocuğunuzu rahatlayabileceği oyun ve aktivitelere yönlendirebilir ve birlikte rahatlama-gevşeme egzersizleri yapabilirsiniz.
Duyguları Hissetmeyi Arayan Mizaç Tipi’ne (DTM2) sahip bir çocuğun ebeveynlerinden öncelikli beklentisi onu sevdiğinizi daima belli etmeniz ve onunla ilgilenmenizdir. Çocuğunuzun yardımsever ve paylaşımcı olma eğilimini açığa çıkartmak için onunla birlikte sokak hayvanlarını besleyebilir, yardımlaşmanın önemi hakkında sohbet edebilirsiniz. Duygusal olan yapısını mantıkla dengeleyebilmek amacıyla çocuğunuzu etraflıca düşünmeye, sorgulamaya ve analiz etmeye teşvik edebilir, bu doğrultuda satranç, bulmaca gibi aktivitelere yönlendirebilirsiniz.
Hayran Olunacak Kendilik İmajı Arayan Mizaç Tipi’ndeki (DTM3) çocuğunuza yaklaşımınızda onun başarılarını fark ve takdir etmeniz, çalışkan, azimli, başarı ve hedef odaklı olma potansiyelini ortaya çıkarması açısından önemlidir. Ancak kabul görmek, onaylanmak ve sevilmek için başarılı olmanın tek şart olmadığını, sonuç kadar süreç içerisinde gösterdiği samimi çabanın da çok önemli olduğunu ve her ne olursa olsun kendisiyle gurur duyduğunuzu belirtmeniz, onun hırslı olmaya eğilimli yapısının dengelenmesine yardımcı olacaktır.
Duyguların Anlamını Arayan Mizaç Tipi’ndeki (DTM4) bir çocuğun ebeveyni iseniz ilk yapmanız gereken onun duygusal dünyasını anlamaya çalışmanızdır. Anlaşıldığını hissetmesi onun için çok önemlidir. Kendisini sanatsal ve özgün yollarla ifade etmeyi tercih eden DTM4 çocuğunuzu erken yaşlardan itibaren eğilimli olduğu bir sanat dalı ile uğraşmaya yönlendirebilirsiniz. Kendisini sanatsal ve estetik yollarla ifade etmesini desteklemenin yanı sıra, duygu ve düşüncelerini açık ve somut bir biçimde anlatmasına yardımcı olabilirsiniz.
Bilginin Anlamına Ulaşmayı Arayan Mizaç Tipi’ndeki (DTM5) çocuklar, ilgi ve sevgiden ziyade, bilgi edinmeye ve araştırmaya daha çok ilgi duyarlar. DTM5 mizaç tipine sahip bir çocuğunuz varsa, onun ilgi duyduğu alanlarda derinlemesine bilgi sahibi olmasını desteklemek için yalnız kalıp araştırma yapabileceği bir alan yaratabilirsiniz. Fakat diğer taraftan sosyal ilişkilerden izole olmaması için “Bu konuda ne düşünüyorsun? Düşüncelerin bizim için çok önemli.” gibi sorularla ortama dâhil olmasını sağlayabilirsiniz.
Çocuğunuzun mizaç tipi Entelektüel Dinginlik Arayan Mizaç Tipi ise (DTM6), öncelikli olarak yapmanız gereken mantıklı, tutarlı, güvenilir ve bilgili bir güven odağı olmanızdır. Çocuğunuzun görev odaklı olan yapısını desteklemek için, ona evin içinde yapabileceği görevler ve sorumluluklar verebilirsiniz. Çocuğunuz kendine güvenmekte zorlanmaya eğilimli olabilir. Onun kendine güvenini desteklemek için sorumluluklarını kolaydan zora gidecek şekilde artırabilirsiniz ve adım adım başardığını görmesini sağlayabilirsiniz.
“Benim çocuğum yerinde durmuyor, çok hareketli!” diyorsanız, Keşfetmenin Hazzını Arayan Mizaç Tipi’ne (DTM7) sahip bir çocuğunuz olabilir. Öyleyse, onunla birlikte eğlenen, keşfinde ona eşlik eden bir rehber olduğunuzu hissettirmeniz çocuğunuzla daha sağlıklı bir ilişki kurmanıza yardımcı olacaktır. Çocuğunuzun yaratıcı olmaya ve yenilikçi fikirler üretmeye eğilimli yapısını açığa çıkarmasını desteklemek amacıyla onu yaratıcılığını kullanacağı aktiviteler için teşvik edebilirsiniz. Enerjisini dengeli bir şekilde kullanabilmesi ve hareketlerini kontrol edebilmesi için onu fazla enerjisini atıp rahatlayabileceği sportif bir faaliyete yönlendirebilirsiniz.
Çocuğunuzun ‘doğal bir lider’ olduğunu düşünüyorsanız, Mutlak Güç Arayan Mizaç Tipi’ne (DTM8) sahip bir çocuğun ebeveyni olabilirsiniz. Onunla olan ilişkinizde, her şeyden önce onun varlığını ciddiye aldığınızı ve ona saygı duyduğunuzu hissettirmeniz önemlidir. Çocuğunuzun kendinden emin ve inisiyatif alabilen yapısını desteklemek için seçenekler arasında karar verdiği zamanlarda kararına güvendiğinizi ve saygı duyduğunuzu belirtebilirsiniz. Düşünmeden hızlıca eyleme geçmeye eğilim gösterebilen yapısını dengelemek için onu harekete geçmeden önce düşünmeye ve planlamaya teşvik edebilirsiniz.
Duyumsal-Hareketsel (Fiziksel) Konfor Arayan Mizaç Tipi’ne (DTM9) sahip bir çocuğun öncelikli beklentisi huzur dolu, sakin ve çatışmadan uzak bir ev ortamıdır. Çocuğunuzun rutin düzende verimli olabilen yapısını destekleyebilmek adına ona birlikte bir program hazırlamayı teklif edebilir, sorumluluklarını bu programa göre rutin bir şekilde yerine getirmesini isteyebilirsiniz. Çocuğunuz uyumlu yapısından dolayı size hayır demekte zorlanabilir ve kendi istek ve ihtiyaçlarını söylemekten kaçınabilir. Bu nedenle, ara sıra söylemek istediği bir şey olup olmadığını sormanız ve ailenizi ilgilendiren bazı kararlarda onun da fikrini almanız kendisini ifade etmesini kolaylaştıracaktır.
“Çocukların mizaç tipleri tamam da, biz ebeveynlerin bireysel farklılıkları yok mu?” dediğinizi duyar gibiyiz. Pek tabii, aynı çocuklar gibi her ebeveyn de birbirinden farklı motivasyonlara, istek ve ihtiyaçlara sahiptir ve farklı ebeveynlik stilleri gösterebilir. Öyleyse gelin, mizaç tiplerine göre ebeveynlik tarzları nasıl oluyormuş, birlikte inceleyelim…
Kusursuzluk Arayan Mizaç Tipi’ne (DTM1) sahip ebeveynler mükemmel ebeveyn olmayı ve mükemmel çocuk yetiştirmeyi isteme eğilimi gösterebilirler. Bu nedenle prensipli, kuralcı, idealist, planlı, programlı, titiz ve düzenli bir ebeveyn oldukları görülür. Adaletli ve dürüst çocuklar yetiştirmeye çok önem verirler ve çocuklarına örnek bir model olmaya çalışırlar. Bu ebeveynlere önerimiz sorumluluklarını yerine getirmeye çalışırken kendilerine zaman ayırmayı unutmamaları, yürüyüş yapmak gibi rahatlatıcı aktivitelere de önem vermeleri ve çocuklarına sevgilerini hem sözel hem davranışsal olarak göstermeyi ihmal etmemeleridir.
Duyguları Hissetmeyi Arayan Mizaç Tipi’ndeki (DTM2) ebeveynlerin ilişki odaklı, sevgi ve şefkat göstermekten çok hoşlanan, duygusal hassasiyetleri yüksek, paylaşımcı, yardımsever, kabullenici ve esnek ebeveynler oldukları görülebilir. Bu mizaç tipine sahip ebeveynler için önerimiz çocuklarına gerektiğinde sınır koymayı ihmal etmemeleri, çocuklarının zaman zaman özel alana ihtiyaç duyabileceklerini kabullenmeleridir. Ayrıca ebeveynlerine bağımlı değil bağlı çocuklar yetiştirebilmek için çocuklarının ihtiyaçlarını kendi başlarına giderebilmelerini, kendi sorunlarını çözmeye çalışmalarını desteklemek önemli olacaktır.
Hayran Olunacak Kendilik İmajı Arayan Mizaç Tipi’ne (DTM3) sahip ebeveynler başarılı bir anne-baba olmayı, çocuklarının da başarılı, kariyer sahibi, popüler, güçlü ve kendinden emin olmalarını isteyebilirler. Bu nedenle çocukları için moda olan markalardan alışveriş yapmayı, kariyer hedefleri koymayı, onları motive etmeyi ve çocuklarının sosyal imajlarını korumayı önceleyebilirler. Bu ebeveynlere önerimiz çocukları için yüksek hedefler belirlemeden önce onların potansiyellerini ve eğilimlerini keşfetmeleri ve bunları göz önünde bulundurmalarıdır. Ayrıca duygusal ihtiyaçları göz ardı etmeden çocuklarına duygusal sıcaklıklarını hissettirmeleri çok önemli olacaktır.
Duyguların Anlamını Arayan Mizaç Tipi’ndeki (DTM4) ebeveynler çocuklarına yönelik anlayışlı, duyarlı, bireyselliğe önem veren, empatik ve duygusal bir yaklaşımı benimserler. Onlar için öncelik çocuklarının duygularını anlamak ve bireysel bir kimlik geliştirmelerine yardımcı olmaktır. Bu mizaç tipindeki ebeveynler için önerimiz yalnız kalmaya ihtiyaç duyduklarında çocuklarına bunun onlarla bir ilgisi olmadığını belirtmeleri, gerektiği zaman sınır ve kural koymayı ihmal etmemeleri, duygularını açıkça ifade etmeleri ve çocuklarının fiziksel, duygusal ve bilişsel ihtiyaçlarını göz ardı etmemeleridir.
Bilginin Anlamına Ulaşmayı Arayan Mizaç Tipi’ndeki (DTM5) ebeveynler entelektüel gelişime ve bilgiye önem veren, fiziksel temastan kaçınan, çocuklarının büyümelerini objektif bir şekilde gözlemleyen ve gelişimlerini inceleyen ebeveynler olarak karşımıza çıkarlar. Çocuklarının mantıklı ve bilgi sahibi bireyler olmasına özen gösterirler. DTM5 mizaç tipine sahip ebeveynlere önerimiz çocuklarının duygusal ihtiyaçlarına duyarlı olmaları, zaman zaman sarılarak sevgilerini göstermeleri ve çocuklarına mantıksal bakış açısının yanı sıra duygusal bakış açısını da kazandırmaya çalışmalarıdır.
Entelektüel Dinginlik Arayan Mizaç Tipi’ne (DTM6) sahip ebeveynler çocuklarının ihtiyaçlarını tam olarak yerine getirmeye, onlara güven vermeye, tutarlı ve mantıklı olmaya oldukça özen gösterirler. Çocuklarının tedbirli ve mantıklı bireyler olmaları onlar için önemlidir. Bu mizaç tipine sahip ebeveynlere önerimiz sınır ve kurallar açısından tutarlı olmayı ihmal etmemeleri, çocuklarının özgüvenli ve kendine yetebilen bireyler olmasını desteklemeleri ve inisiyatif almalarına izin vermeleridir.
Geldik, çocukların oyun arkadaşı olmaya aday Keşfetmenin Hazzını Arayan Mizaç Tipi’ndeki (DTM7) ebeveynlere. Bu ebeveynler çocuklarla rahatça iletişim kurabilen, eğlenceli, yaratıcı oyunlar ve pratik çözümler bulabilen, izin verici bir tutum sergileyen anne-babalar olarak tanınırlar. Onlar için önerimiz eğlencenin yanı sıra gerektiğinde sınırlandırmayı, kural koymayı ve sorunları çözmeyi ihmal etmemeleri, şaka ve muziplik yapma yoluyla çocuklarını incitmemeye dikkat etmeleri ve sabırlı olmaya çaba göstermeleridir.
Mutlak Güç Arayan Mizaç Tipi’ne (DTM8) sahip ebeveynler korumacı, sahiplenici, merhametli, dobra, net, kendinden emin, güç ve otorite sahibi olmaya önem veren bireyler olarak karşımıza çıkarlar. Bu nedenle, çocuklarının da kendine güvenen, güçlü ve kendi ayakları üzerinde durabilen bireyler olarak yetişmelerine önem verirler. Bu noktada, DTM8 mizaç tipindeki ebeveynlere önerimiz çocukları üzerinde baskı kurmaktan uzak durmaları, öfkelerini kontrol etmeleri, çocuklarının duygu ve düşüncelerini sonuna kadar dinlemeye özen göstermeleridir.
Duyumsal-Hareketsel (Fiziksel) Konfor Arayan Mizaç Tipi’ndeki (DTM9) ebeveynler sakin, uyumlu, kabullenici, dinleyici, esnek, destekleyici, izin verici, anlayışlı olmaya ve yargılayıcı olmaktan uzak durmaya çalışan ebeveynlerdir. Rutin bir düzene sahip olmaya önem verdikleri için çocuklarına da böyle bir düzen sunmak onlar için önemlidir. Bu mizaç tipine sahip ebeveynler için önerimiz çocuklarıyla çatışmamak adına evet demeye çalışmak yerine gerektiği zamanlarda hayır diyebilmeleri, çocuklarının yaşadıkları sorunların zaman içinde çözüleceğini beklemek yerine müdahale etmeleri ve çözüm bulmaya çalışmalarıdır.
Kaynakça
- Yılmaz, E.D., Selçuk, Z. (2018). Ebeveyn Benim: Dokuz Tip Mizaç Modeline göre Ebeveyn Çocuk İlişkileri (7. Baskı). Ankara: MİZMER YAYINLARI
- Yılmaz, E.D. (2019). Öğretmen Benim: Dokuz Tip Mizaç Modeline göre Rehberlik Yaklaşımına Giriş (3. Baskı). Ankara: MİZMER YAYINLARI.